Ἡ ἀγωγή τῶν νέων κατά τούς Τρεῖς Ἱεράρχες

τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Ἀμαθοῦντος κ. Νικολάου

Οἱ μέγιστοι φωστῆρες καί Ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας μας, Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καί Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, μέ τόν θεολογικό καί ποιμαντικό τους λόγο, ἐκτός τοῦ ἄλλου πλουσίου καί ἀπεριγράπτου ἔργου τους, στήριξαν καί στηρίζουν τήν οἰκογένεια καί τήν κοινωνία γενικότερα καί ἀγάπησαν ἰδιαίτερα τά παιδιά καί ἐνδιαφέρθηκαν γιά τήν ὀρθή καί ὑγιῆ διαπαιδαγώγησή τους.
Ἡ διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο εἶναι «τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν», γιατί ὁ παιδαγωγός, εἴτε γονιός εἴτε δάσκαλος εἶναι, καλεῖται νά διαπλάσει ἄνθρωπο μέ σῶμα καί ψυχή.
Κατά τόν Μέγα Βασίλειο, ἡ ἀγωγή εἶναι πιό εὔκολη κατά τή μικρή ἡλικία, τότε πού καί ἡ ψυχή εἶναι πιό εὔπλαστη, ἁπαλή καί μαλακή σάν τό κερί, καί ἐπιδέχεται πιό εὔκολα τή διάπλαση. Ἡ ἐπαγρύπνηση λοιπόν τῶν γονέων εἶναι ἀπαραίτητη καί ἀναγκαία ἀπό τή νηπιακή -παιδική ἡλικία, ὥστε νά γίνει μία σωστή ἀρχή τῆς ἀγωγῆς καί νά μποῦν καλά καί γερά θεμέλια. Εἶναι αὐτό πού μᾶς ἐπαναλαμβάνουν καί ἐπιβεβαιώνουν μετά ἀπό τόσους αἰῶνες καί οἱ ἅγιοι τῶν ἡμερῶν μας, Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης καί Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης.
Κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο, ὅταν ἀπό τήν ἀρχή μπεῖ καλή καί δυνατή βάση, μετά τά πράγματα εἶναι εὐκολότερα. Πίστευε ὁ ἅγιος Πατέρας ὅτι τό σπουδαιότερο πρᾶγμα εἶναι «τό θεμέλιον θέσθαι καί τήν κρηπῖδα ὑποβαλεῖν». Ἀκόμη ἔλεγε ὅτι ἕνα λευκό ὕφασμα ὅταν τό βάψουμε μέ κάποιο χρῶμα, μετά ὅσες φορές καί νά τό ξαναβάψουμε, θά φαίνεται ἡ ἀρχική βαφή.
Μεγαλώνοντας τά παιδιά ἔχουν ἄλλες δυσκολίες καί ἄλλα προβλήματα καί χρειάζεται συνεχής προσπάθεια καί ἀγώνας. Κατά τήν ἐφηβεία, ὅπου κατά τόν Μ. Βασίλειο τήν διακρίνει «τό εὐκίνητον πρός τά φαῦλα» πράγματα καί τά «σύντροφα τῇ νεότητι πάθη», ὅπως τά ὀνομάζει, δηλ. ὀργή, ὕβρις, ὑπερηφάνεια κ.ἄ., ἀπαιτεῖται ἐπαγρύπνηση καί ἀγώνας μέ πολλή ὑπομονή.
Ἕνα σημαντικό στοιχεῖο πού τονίζουν οἱ τρεῖς Ἱεράρχες εἶναι καί ὁ τρόπος ἐλέγχου τῶν νέων στά λάθη καί τίς παρεκτροπές τους. Τονίζουν λοιπόν ὅτι ὁ ἔλεγχος δέν πρέπει νά γίνεται μέ θυμό καί ὀργή, γιατί μία τέτοια στάση δέν θά φέρει καλά ἀποτελέσματα. Μάλιστα ὁ Μ. Βασίλειος τονίζει, ὅτι ἡ παρατήρηση μέ θυμό ὄχι μόνο δέν βοηθᾶ τόν νέο, ἀλλά στό τέλος ὁδηγεῖ σέ λάθη καί σφάλματα καί αὐτόν ἀκόμη πού ἐλέγχει, τόν παιδαγωγό δηλ., ὅταν χάσει τόν ἔλεγχό του. Ἀπαράδεκτη κατά τόν Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο εἶναι ἡ χρήση ὕβρεων κατά τήν παιδαγωγία, γιατί ὅπως λέει «διπλή γίνεται ἡ πυρά». Οὔτε καί πάλι ἐπιτρέπεται ἡ χρήση βίας, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Θεολόγο, ἀλλά μέ τήν πειθώ καί τή συζήτηση νά προσπαθοῦμε, ὥστε νά φέρουμε τόν νέο στό φιλότιμο, νά λειτουργήσει ἡ προαίρεσή του καί ἔτσι νά πετύχουμε καλύτερα ἀποτελέσματα.
Κατά τούς πατέρες, ἡ ὀλιγωρία καί ἡ ἀμέλεια τῶν γονιῶν μπροστά στά σφάλματα καί ὁτιδήποτε μολύνει καί καταστρέφει τήν ψυχή καί τόν χαρακτῆρα τοῦ νέου εἶναι ἔνοχη καί καταστροφική. Μάλιστα ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος φτάνει στό σημεῖο νά ἀποκαλεῖ τέτοιους γονεῖς φονιάδες. Γιά κανένα λόγο δέν δικαιολογεῖται, λέει, ἡ ἀδιαφορία γιά τήν ἐπιμέλεια τῶν παιδιῶν, γιατί τελικά ἡ ζημιά δέν γίνεται μόνο στά ἴδια καί στήν οἰκογένειά τους, ἀλλά σ’ ὁλόκληρη τήν κοινωνία.
Πρέπει, σημειώνει ὁ ἴδιος πατέρας, νά φροντίζουν οἱ γονεῖς ὄχι πῶς θά ἀποκτήσουν τά παιδιά τους χρήματα καί κτήματα, ἀλλά προπάντων εὐλάβεια καί πλοῦτο ψυχῆς. Ἀπευθυνόμενος στούς γονεῖς τῆς ἐποχῆς του εἶναι σάν νά μιλᾶ καί στούς σύγχρονους γονεῖς, τούς λέει: «Ἐσύ κάνεις ὅ,τι μπορεῖς γιά ν’ ἀποκτήσει τό παιδί σου ὡραῖο ἄλογο (αὐτοκίνητο θά λέγαμε σήμερα), ἄνετο σπίτι, καλό χωράφι ἤ ἀμπέλι, μακροζωία καί πολλά ἄλλα ἀγαθά τῆς γῆς. Τό ἄν θά εἶναι ἐνάρετο, συνετό καί καλόγνωμο τό σκέφτεσαι καθόλου; Γιατί ὅσα κι ἄν εἶναι τά ἀγαθά του, ὅσο μεγάλη κι ἄν εἶναι ἡ περιουσία του, θά χαθεῖ μαζί μ’ αὐτά, ἄν δέν εἶναι ἐνάρετο καί συνετό».
«Ὅταν ἐσύ ὁ γονιός», συνεχίζει «δέν συμβουλέψεις τό παιδί σου καί δέν τό καθοδηγήσεις σωστά, εἶναι φυσικό νά παρασυρθεῖ ἀπό φαύλους ἀνθρώπους καί νά φτάσει ὡς τό ἔγκλημα. Τότε, βέβαια, θά καταδικαστεῖ ἀπό τήν πολιτεία καί θά ντροπιάσει τόσο τούς γονεῖς του ὅσο καί τόν ἑαυτό του».
«Ἄν ἔβλεπες», λέει, «ἕναν ἄνθρωπο νά χτυπάει τό παιδί σου θά σοῦ κακοφαινόταν, θά θύμωνες καί θά ὁρμοῦσες ἐναντίον του σάν θηρίο. Καί ὅμως βλέπεις τόν διάβολο κάθε μέρα νά τό χτυπάει, νά τό παρασύρει στήν ἁμαρτία, κι ἐσύ κοιμᾶσαι; Τί θά ἀπαντήσεις στόν Θεό, ὅταν θά σέ ἐλέγχει, γιατί ἀμέλησες νά διαπαιδαγωγήσεις σωστά τό παιδί σου ἀφότου γεννήθηκε; Τί θά μπορέσεις τότε νά πεῖς; Πῶς εἶναι παιδί δύσκολο καί δέ σηκώνει κουβέντα; Αὐτά ὅλα ἔπρεπε νά τά δεῖς ἀπό τήν ἀρχή, τότε πού ἦταν μικρό καί μποροῦσες νά τό διαπλάσεις, ὅπως ἤθελες».
Πατέρας (καί μητέρα θά λέγαμε) κατά τόν Χρυσορρήμονα Πατέρα δέν γίνεται καί δέν θεωρεῖται κανείς μόνο μέ τό ὅτι γέννησε τό παιδί, ἀλλά καί μέ τό νά τό ἀγαπᾶ σωστά καί νά τό φροντίζει χωρίς νά φθάνουμε βέβαια στήν ἀρρωστημένη ὑπερπροστατευτικότητα τῆς ἐποχῆς μας.
Ἡ ἐμπειρία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν μᾶς διδάσκει ὅτι ὁ ἔλεγχος καί ἡ ἐπιτίμηση πρέπει νά γίνονται μέ λεπτό καί διακριτικό χειρισμό, ὥστε νά θεραπεύουμε τήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ ἀπό ἕνα σφάλμα ἤ ἀδυναμία καί ὄχι νά τό πληγώνουμε. Μάλιστα, κατά τόν Χρυσορρήμονα Πατέρα, ὁ ἔπαινος πρίν τόν ἔλεγχο πολλές φορές βοηθᾶ, ὥστε νά κατανοήσει ὁ νέος ὅτι δέν ἀπορρίπτεται καί δέν περιφρονεῖται, ἀλλά ἐλέγχεται γιά τό συγκεκριμένο σφάλμα του.
Ὁ Μ. Βασίλειος ἀκολουθώντας τόν λόγο τοῦ Ἀπ. Παύλου σημειώνει ὅτι κάθε παιδαγωγία δέν εἶναι εὐχάριστη καί μάλιστα προκαλεῖ λύπη ὅσο χρόνο διαρκεῖ ἡ παίδευση, ἐπιφέρει ὅμως καλό καί εἰρηνικό (ὠφέλιμο) καρπό (Ἑβρ. 12, 11). Ἀκόμη, ὁ ἅγιος Χρυσόστομος συμβουλεύει τούς γονεῖς νά μήν καταπιέζουν τά παιδιά τους, ἀλλά νά τούς συμπεριφέρονται ὡς σέ ἐλεύθερους ἀνθρώπους, σεβόμενοι τήν ἐλευθερία τους.
Συνοψίζοντας τά μέχρι τώρα λεγόμενά μας θά λέγαμε ὅτι οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἀπορρίπτουν καί καταδικάζουν τίς πρακτικές βίας, ὕβρεως, ἀδιαφορίας καί ἀμέλειας ἀπό πλευρᾶς τῶν γονέων καί γενικά τῶν παιδαγωγῶν πρός τά παιδιά. Ἀντιθέτως προτείνουν τήν κατανόηση, τή μακροθυμία καί τή συγκατάβαση καί προπάντων τήν ἀγάπη, ἡ ὁποία «καί τόν θρασύν ἐπιεικῆ καί τόν ἀσελγῆ σώφρονα ποιεῖν».
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος πιστεύει ὅτι οἱ νέοι ἄνθρωποι πρέπει νά διδάσκονται ὄχι μόνο τά τῆς ἡλικίας τους ἀλλά ἰδιαίτερα τήν ὡριμότητα καί τή σωφροσύνη. Λέει χαρακτηριστικά: «καί γάρ τό θαυμαστό τοῦτο ἐστίν, ὅταν ἐν νεότητι σωφροσύνη λάμπῃ» καί συμπληρώνει ἤ καλύτερα συμφωνεῖ καί ὁ Μ. Βασίλειος ὅτι ὁ νέος πρέπει νά ὑπερβαίνει τήν ἡλικία του κατά τή φρόνηση.
Ἐκεῖνο πού ἰδιαίτερα τονίζουν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καί τό βλέπουμε καί στούς λόγους τῶν σύγχρονων ἁγίων καί γερόντων εἶναι τό «ἅγιο παράδειγμα» τοῦ παιδαγωγοῦ, γονιοῦ καί δασκάλου. Περισσότερα ἀποτελέσματα μᾶς λένε θά φέρει τό παράδειγμα καί ἡ συνέπεια τοῦ παιδαγωγοῦ, παρά οἱ πολλές συμβουλές, πού ἀρκετές φορές εἶναι κούφια λόγια χωρίς συνέπεια καί ἀντίκρισμα στή ζωή τοῦ παιδαγωγοῦ καί τά ὁποῖα στό τέλος τούς προκαλοῦν ἀντίδραση, ἀπαξίωση, περιφρόνηση καί συνήθως θυμό καί ὀργή.
Πολύ ὡραῖα μιλᾶ ὁ ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος γιά τήν ἀξία καί σημασία τοῦ προσώπου καί τοῦ παραδείγματος τοῦ παιδαγωγοῦ: «καθαρθῆναι δεῖ πρῶτον, εἴτα καθάραι, σοφισθῆναι καί οὕτω σοφίσαι. Γενέσθαι φῶς καί φωτίσαι, ἐγγίσαι Θεόν καί προσαγαγεῖν ἄλλους, ἁγιασθῆναι καί ἁγιάσαι, χειραγωγῆσαι μετά χειρῶν, συμβουλεύσαι μετά συνέσεως».
Θά μπορούσαμε γιά ὧρες νά ἀντλοῦμε λόγους ἀπό τό πνευματικό θησαυροφυλάκιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τόν πλοῦτο τῶν λόγων καί τῶν πνευματικῶν τους ἐμπειριῶν πάνω σ’ αὐτό τό τόσο σημαντικό θέμα τῆς διαπαιδαγώγησης τῶν παιδιῶν μας, πού ἀπασχολεῖ τούς γονεῖς καί τούς δασκάλους κάθε ἐποχῆς. Ὅπως εἴδαμε εἶναι λόγοι τόσο δυνατοί, πού μιλοῦν στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι λόγοι διαχρονικοί πού σοῦ δίνουν πολλές φορές τήν αἴσθηση ὅτι ἀπευθύνονται σέ ἀκροατήριο τῆς ἐποχῆς μας. Χωρίς ὑπερβολή, θά ζήλευαν τούς λόγους, τίς παιδαγωγικές ἀρχές καί τήν ἐμπειρία τους ἀκόμη καί οἱ σύγχρονοι παιδαγωγοί, παιδοψυχολόγοι, σύμβουλοι οἰκογενείας καί ἄλλοι εἰδικοί πάνω σέ θέματα παιδείας καί νεότητος.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, χωρίς νά περιφρονήσουν τήν ἀξία καί τή σημασία τῆς γνώσεως καί τῆς μόρφωσης στόν ἄνθρωπο, τονίζουν ὅτι ὁ νέος ἄνθρωπος τότε ὁλοκληρώνεται καί καταξιώνεται πραγματικά στή ζωή του, ἐάν ἔχει καί τήν εὐσέβεια καί τήν ἀρετή. Συστήνουν στούς γονεῖς νά ἀνατρέφουν τά παιδιά τους «ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου», ἀποβλέποντας κατά τόν Χρυσόστομο στήν ἰσόρροπη ἀνάπτυξη σώματος καί πνεύματος, διαφορετικά δέν πρέπει νά λέγονται γονεῖς.
Ὁλοκληρώνοντας τήν προσπάθεια σύντομης καί ἐνδεικτικῆς παρουσίασης τῆς διδασκαλίας τῶν ἁγίων αὐτῶν Ἱεραρχῶν γιά τήν παιδαγωγία τῶν νέων, εὔχομαι αὐτό πού καί ὁ Μ. Βασίλειος εὔχεται στή Θεία του Λειτουργία, ὅπου μετά τή δική μας ἀνθρώπινη προσπάθεια πρέπει νά ἀφήνουμε τά ὑπόλοιπα στήν πρόνοια τοῦ Θεοῦ: «Κύριε, τήν νεότητα παιδαγώγησον».
Ὡς κατάληξη, παραθέτω τόν λόγο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου περί τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν, ὅπου ἀπευθυνόμενος σέ γονεῖς καί δασκάλους, λέει: «Καλλιεργῆστε πνευματικά τά παιδιά σας. Καλλιεργῆστε καί τόν ἑαυτό σας. Ἔτσι θά σωθεῖτε καί θά μπεῖτε στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν μέ τή Χάρη τοῦ Χριστοῦ μας. Ἀμήν».

Περιοδικό Παράκληση, τ.104

Twitter