(Λουκ. ιη΄ 10-14)
Εἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην· Ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. Καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ' ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. Λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.
Ερμηνεία
Στη σημερινή περιλάλητη παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου ο Κύριος στα πρόσωπα των δύο αυτών αντιθέτων τύπων της διηγήσεως έβαλε δίπλα δίπλα την υπερηφάνεια και την ταπείνωση, την «ακρόπολη» των αμαρτημάτων και τη μητέρα των αρετών. Απ’ τη μια μεριά ο Φαρισαίος υπερηφανεύεται για τις αρετές της ελεημοσύνης και της νηστείας που είχε κι από την άλλη μεριά ο Τελώνης ταπεινωνόταν για τα αμαρτήματα που διέπραξε. Ο ένας υπερήφανος κι ο άλλος συντετριμμένος. Ας δούμε την εικόνα του Τελώνη.
Η ταπεινή προσευχή του Τελώνη
Πράγματι ο Τελώνης του Ευαγγελίου, που μπήκε μέσα στον Ναό να προσευχηθεί, έχει ορισμένα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της ταπεινώσεως. Είχε σκυμμένο το κεφάλι, χτυπούσε το στήθος του, ήταν στην άκρη του Ναού και τα λόγια που έλεγε ήταν: «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. 18, 13). Χτυπούσε το στήθος του, γιατί εκεί είναι το εργαστήριο των κακών λογισμών, που μετά γίνονται πράξεις. «Ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί, ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι» (Ματθ. 15, 19).
Φοβόταν να σηκώσει το κεφάλι του προς τον ουρανό, γιατί είχε παραπικράνει τον Θεό, που βρίσκεται στους ουρανούς (Θεοφάνης ο Κεραμεύς). Όσα έλεγε με ταπείνωση, τα εννοούσε. Ο Θεός, όταν τον δικαίωσε, δεν έλαβε υπόψη του μόνο τα λόγια του, αλλά και τη συντετριμμένη και ταπεινή διάνοιά του.
Η αυτομεμψία του Τελώνη
Μια μορφή της ταπεινώσεως είναι και η αυτομεμψία. Μεμφόμαστε τον εαυτό μας για τα αμαρτήματα που διέπραξε. Αυτό έκανε κι ο Τελώνης. Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει πως δεν υπάρχει άλλο φάρμακο καλύτερο για τη συγχώρηση των αμαρτημάτων μας, «ὡς ἡ συνεχὴς αὐτῶν ἀνάμνησις καὶ ἡ διηνεκὴς αὐτῶν κατηγορία», δηλαδή να θυμόμαστε συνεχώς τα αμαρτήματά μας και να κατηγορούμε τον εαυτό μας γι’ αυτά. Η αυτομεμψία μας κόβει την κακή παρρησία στον Θεό. Πολύ σημαντικός παράγοντας για τη σωτηρία μας είναι η διάθεση της καρδιάς μας, η κατάγνωση του εαυτού μας, τα δάκρυα της μεταμέλειας, η έλλειψη υπερηφανείας και η αυτομεμψία. Αυτός που μέμφεται τον εαυτό του δεν κατηγορεί κανέναν άλλο, μόνο τον εαυτό του βρίσκει ένοχο. Η ταπείνωση και η αυτομεμψία είναι όχημα που μας μεταφέρει στον ουρανό. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αυτή την κατάσταση την ταυτίζει με την κατάσταση των αγγέλων, που νικά κάθε ανθρώπινη κακία.
Η ταπείνωση είναι το θεμέλιο της πνευματικής μας ζωής
Η ταπείνωση του Τελώνη δεν είναι μια εξωτερική ευσεβιστική κατάσταση, που διακρίνει πολλούς από μας. Πολλά εξωτερικά μας έργα είναι -κατά τον Μέγα Βασίλειο- «ἐγκλήματα λάμποντα». Πολλά έργα μας είναι θεαματικά και έχουν σχέση με την προβολή μας. Νομίζουμε πως με τις δικές μας δυνάμεις μπορούμε να δικαιωθούμε. Έχουμε μια υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Δεν αφήνουμε περιθώρια στο Άγιο Πνεύμα να δράσει μέσα μας. Αυτοδικαιωνόμαστε. Είναι φοβερό από πλευράς πνευματικής, η φήμη μας να είναι μεγαλύτερη από τις αρετές μας. Η ταπείνωση κι όχι η ταπεινολογία ή η ταπεινοσχημία μας επιτρέπει να δούμε τις αρετές των άλλων και τα αμαρτήματα τα δικά μας. Ο άνθρωπος που θέλει να σωθεί, ντύνεται τη στολή της ταπεινώσεως. Ταπεινός δεν σημαίνει μισοκακόμοιρος και αξιολύπητος, αλλά αντικατοπτρίζει την εσωτερική μας κατάσταση να βρούμε τα πάθη μας και να ζητήσουμε το έλεος του Θεού. Χωρίς την αρετή αυτή δεν προχωράμε πνευματικά. Υπόδειγμα ταπεινώσεως είναι ο Χριστός• φόρεσε την ανθρώπινη άδοξη φύση, για να μας υψώσει πνευματικά. Δεν αξίζει να υπερηφανευόμαστε για τα υλικά αγαθά μας, την ομορφιά μας, τη θέση και την υπόληψή μας. Όλα έχουν αρχή και τέλος. Μόνον ο Θεός είναι αιώνιος.
Αγαπητοί αδελφοί, ας τελειώσουμε τον εαυτό μας, ας βρούμε τα πάθη μας, ας πλησιάσουμε τον Θεό, ας ζωογονηθούμε από τη χάρη Του, ας ζήσουμε από τώρα τη Βασιλεία Του. Η ταπείνωση βάζει τον εαυτό μας πιο κάτω από όλους και αποδίδει στον Θεό ό,τι καλό έχουμε. Αυτό το βίωμα να αποκτήσουμε. Αμήν.
Μητροπ. Εδέσσης Ιωήλ, Ο επιούσιος Άρτος