Μουσική, ἡ προαιώνια τέχνη*

τοῦ Στέλιου Πισῆ

Η μουσική, σάν τέχνη, εἶναι ἴσως ἡ ἀρχαιότερη ἀπό τίς καλές τέχνες-γλυπτική, ζωγραφική, ἀρχιτεκτονική κ.λ.π.ἀφοῦ φαίνεται νά προϋπῆρχε κι αὐτῆς ἀκόμα τῆς ἀνθρωπότητας.

Πρίν ἀπό τή δημιουργία τοῦ ὁρατοῦ ὑλικοῦ κόσμου, σύμφωνα μέ τήν παράδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὁ Θεός δημιούργησε τούς ἀγγέλους.

Πρωταρχικό λειτούργημα τῶν ἀγγέλων ἦταν καί εἶναι νά δοξολογοῦν τόν Θεό μέ ὑπερκόσμιες ψαλμωδίες.

Στήν Παλαιά Διαθήκη, στό βιβλίο τοῦ Ἰώβ, ὁ Θεός Δημιουργός λέει: «Ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα, ᾔνεσάν με φωνῇ μεγάλῃ πάντες ἄγγελοί μου». (Ἰώβ 38,7) Ὅταν δημιουργήθηκαν τά ἄστρα, οἱ ἄγγελοί μου μέ δοξολόγησαν μέ δυνατή φωνή.

Θά μπορούσαμε νά ποῦμε πώς ἡ μουσική ἐκτός τοῦ ὅτι ἔρχεται ἀπό τά βάθη τῶν αἰώνων εἶναι καί ἡ τέχνη πού συνυπάρχει στόν πνευματικό καί στόν ὑλικό κόσμο.

Στήν Καινή Διαθήκη ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς ἀναφερόμενος στά γεγονότα πού ἐκτυλίχθηκαν κατά τή γέννηση τοῦ Θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ, λέει: «καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν καὶ λεγόντων· Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία». (Λουκ. 2,13-14).

Ἐπίσης στή Βυζαντινή Ὑμνολογία τῶν Χριστουγέννων ἀκοῦμε τόν ὑπέροχο ὕμνο:

«Δεῦτε ἴδωμεν, πιστοί, ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός· ἀκολουθήσωμεν λοιπὸν ἔνθα ὁδεύει ὁ ἀστήρ, μετὰ τῶν μάγων ἀνατολῆς τῶν βασιλέων. Ἄγγελοι ὑμνοῦσιν ἀκαταπαύστως ἐκεῖ. Ποιμένες ἀγραυλοῦσιν ᾠδὴν ἐπάξιον. Δόξα ἐν Ὑψίστοις λέγοντες, τῷ σήμερον ἐν σπηλαίῳ τεχθέντι ἐκ τῆς Παρθένου καὶ Θεοτόκου ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας».

Τήν τέχνη λοιπόν πού ἀρχικά κατεῖχαν οἱ πνευματικές ὀντότητες, οἱ ἄγγελοι, χιλιετηρίδες μετά, τήν ἔμαθαν καί τήν ἀνέπτυξαν καί οἱ ἄνθρωποι σέ ὅλα τά μήκη καί πλάτη τῆς γῆς.

Ἡ μουσική χρειάστηκε δεκάδες αἰῶνες γιά νά ἐξελιχθεῖ στή μορφή πού τή γνωρίζουμε σήμερα. Ἀπό τήν ἀρχαία ἐποχή μέχρι τόν 15ο αἰώνα περίπου, κάθε περιοχή τῆς γῆς, κάθε φυλή

καί πολιτισμός εἶχαν τή δική τους μουσική καί τρόπο ἀντίληψης τῶν διαστημάτων τοῦ μουσικοῦ ἤχου, τίς δικές τους κλίμακες καί μουσικά ὄργανα.

Ἡ μουσική ἄρχισε νά ἀποκτᾶ μίαν ἑνιαία μορφή καί κανόνες μετά τόν συγκερασμό, δηλαδή τόν διαχωρισμό τῶν μουσικῶν διαστημάτων σέ δώδεκα ἴσα ἡμιτόνια. Τότε ἄρχισε, στίς εὐρωπαϊκές χῶρες, νά ἀναπτύσσεται καί νά ἐξαπλώνε-

ται ἡ λεγόμενη Εὐρωπαϊκή Μουσική, μέ δικό της τρόπο γραφῆς (πεντάγραμμο) καί μέ κοινούς κανόνες ἁρμονίας, πού δέν ἐπιδέχονται πλέον ἀμφισβήτηση ἀπό κανένα.

Ἔτσι μιλᾶμε πιά γιά ἕνα ἑνιαῖο σύστημα μουσικῆς, τό ὁποῖο ἔχει υἱοθετηθεῖ, διδάσκεται καί χρησιμοποιεῖται παγκόσμια. Ὑπάρχουν φυσικά καί κάποια ἄλλα μουσικά συστήματα, παραδοσιακῆς κυρίως μουσικῆς διάφορων λαῶν, πού παραμένουν καί χρησιμοποιοῦνται, ὅπως ἡ Βυζαντινή μουσική, ἡ παραδοσιακή μουσική τῆς Ἑλλάδας, τῶν χωρῶν τῆς Μέσης Ἀνατολῆς (Συρίας, Ἰράν κ.ἄ.) καί τῶν χωρῶν τῆς Ἀσίας καί Ἄπω Ἀνατολῆς (Ἰνδίας, Κίνας, Ἰαπωνίας κ.λ.π.). Φυσικά καί σέ αὐτές τίς χῶρες, ἐκτός ἀπό τήν παραδοσιακή μουσική χρησιμοποιεῖται παράλληλα καί ἡ εὐρωπαϊκή μουσική.

Στόχος ὡστόσο αὐτοῦ τοῦ κειμένου δέν εἶναι μία ἱστορική ἀναδρομή γιά τό πῶς ἐξελίχθηκε ἡ μουσική μέσα στούς αἰῶνες τῆς ὕπαρξης τῆς ἀνθρωπότητας, ἀλλά τό πῶς αὐτή ἐπιδρᾶ στόν ἄνθρωπο καί στήν ψυχολογία του.

Ἡ μουσική εἶναι ἴσως ἡ μόνη τέχνη πού ἀγγίζει τόν ἄνθρωπο στό συνειδητό καί στό ὑποσυνείδητο μέρος τοῦ ἐγκεφάλου ταυτόχρονα, μέ ἄμεση ἐπίδραση στήν ψυχολογική του κατάσταση.

Ἡ ἐπίδραση τῆς μουσικῆς στόν ψυχικό κόσμο τοῦ ἀνθρώπου εἶναι τόσο μεγάλη πού θά μπορούσαμε νά ποῦμε πώς ἡ ζωή τοῦ καθενός μας εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της. Πρίν γεννηθεῖ ὁ κάθε ἄνθρωπος καί ὄντας ἀκόμη ἔμβρυο, ἀκούει μέσα στή μήτρα τόν καθησυχαστικό, ρυθμικό ἦχο τῆς καρδιᾶς τῆς μητέρας του. Καί τίς πρῶτες μέρες τῆς ἐκτός μήτρας ζωῆς του, ὡς βρέφος, ἀρχίζει νά ἀκούει τά πρῶτα νανουρίσματα ἀπ’ τή μητέρα ἤ τή γιαγιά ἤ ὁποιοδήποτε ἄλλο ἄτομο πού μέ ἀγάπη τό φροντίζει.

Κι ἀργότερα βγαίνουν ἀπ’ τά χείλη του τά πρῶτα τραγουδάκια στό νηπιαγωγεῖο καί στίς γιορτοῦλες τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Μετά ἔρχεται τό γυμνάσιο καί τό λύκειο, μία περίοδος πού εἶναι γεμάτη μουσική. Ὄχι μόνο γιά τά παιδιά πού ἔχουν κλίση, ταλέντο καί ἀσχολοῦνται μέ αὐτήν μαθαίνοντας καί παίζοντας κάποιο μουσικό ὄργανο ἀλλά γιά ὅλα ἀνεξαιρέτως. Εἶναι ἡ περίοδος τῆς ἐφηβείας, πού ἐκτός τῶν μεγάλων ἐσωτερικῶν καί ἐξωτερικῶν συγκρούσεων, τῆς ἐπανάστασης, εἶναι συχνά καί ἡ περίοδος τῶν μεγάλων μουσικῶν ἀναζητήσεων. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι τό μεγαλύτερο ποσοστό τῶν ἐφήβων ἀκοῦνε ξένη μουσική ἤ ἐντελῶς διαφορετικά εἴδη ἀπό αὐτά πού ἄκουγαν σάν μικρά παιδιά μαζί μέ τούς γονεῖς τους. Οἱ ἔφηβοι δέν ψάχνουν ἁπλῶς νά βροῦν τήν προσωπική τους ταυτότητα ἀλλά καί τήν προσωπική τους μουσική ταυτότητα. Τίς περισσότερες φορές διαβάζουν τά μαθήματά τους μέ μουσική, γιατί τούς βοηθᾶ ὅπως λένε, νά ἠρεμοῦν καί νά συγκεντρώνονται, πράγμα πού κάποιες φορές οἱ γονεῖς δέν κατανοοῦν. Φαίνεται πώς τά παιδιά καί οἱ ἔφηβοι ἔχουν μία πιό ἀληθινή, ἐνθουσιώδη καί οὐσιαστική σχέση μέ τή μουσική κάτι πού ἀρκετοί ἀπό τούς μεγάλους, μέ δικαιολογία τίς πολλές σκοτοῦρες καί τά τρεχάματα, τό ἔχουν χάσει χάνοντας μαζί καί τή χαρά καί τήν ψυχική εὐφορία πού χαρίζουν τά μουσικά ἀκούσματα. Γι’ αὐτό συχνά ὁ κόσμος λέει πώς οἱ καλλιτέχνες, οἱ μουσικοί, ἀλλά καί ὅσοι ἀκοῦνε συνεχῶς μουσική καί τήν ἀγαποῦν πολύ, ἔχουν ψυχή μικροῦ παιδιοῦ.

Ἡ καλή μουσική πραγματικά ἀναζωογονεῖ τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς δίνει τή δυνατότητα νά κινηθεῖ σέ ἄλλη, πνευματική σφαίρα. Ἔχει τή δύναμη νά ἡμερεύει τά πάθη, νά ἐξευγενίζει τήν ψυχή, ν’ ἀναμοχλεύει συναισθήματα.

Πόσες φορές ἀκούγοντας ἕνα μουσικό κομμάτι δέ νιώσαμε ψυχική εὐφορία καί ἀνάταση! Πόσες φορές ἕνα ὄμορφο τραγούδι δέ μᾶς ἔκανε νά νιώσουμε συγκίνηση καί νά δακρύσουμε!

Ἀλλά ἄς ποῦμε λίγα λόγια καί γιά τούς δημιουργούς.

Ἡ δημιουργία σέ ὅλους τούς τομεῖς εἶναι ἔκφραση τοῦ ἐσωτερικοῦ μας κόσμου, εἶναι ἀποτέλεσμα ἔμπνευσης καί προσπάθειας καί γεμίζει τήν ψυχή μέ ἱκανοποίηση καί χαρά! Ἡ δημιουργία στόν τομέα τῆς τέχνης εἶναι ἀκόμα ἀνάγκη ἐσωτερική, πού ὁδηγεῖ σέ μονοπάτια ὀμορφιᾶς καί αἰσθητικῆς ἀπόλαυσης. Κι ἄν αὐτό πού δημιουργεῖς εἶναι Μουσική, τότε ἀνοίγεται μπροστά σου ἕνας κόσμος μαγικός, πού ὅσο προχωρεῖς τόσο νιώθεις τήν ἀπεραντοσύνη του! Χάνεσαι στήν ὀμορφιά τῶν ἤχων καί οἱ μελωδίες πού πλημμυρίζουν τό μυαλό σου καί καταγράφονται στό πεντάγραμμο, ποτέ δέν εἶναι γιά σένα τό τέλειο πού ἐπιθυμεῖς! Εἶναι ὄμορφες γιατί μετέχουν στήν Ὀμορφιά… Ὅμως ἡ Ἀπόλυτη Ὀμορφιά καί ἡ Ἁρμονία εἶναι πέρα ἀπό τά ἀνθρώπινα…

Ἡ Μουσική καταξιώνεται προπάντων ὅταν προορίζεται νά ὑμνήσει τόν Θεό Δημιουργό, πού εἶναι ἡ ἀπόλυτη Ὀμορφιά! Εὐτυχισμένοι οἱ προικισμένοι ἀπό τόν Θεό δημιουργοί, πού λένε μαζί μέ τόν ψαλμωδό «Ψαλῶ τῷ Θεῷ μου, ἕως ὑπάρχω».

* Το κείμενο συντάχθηκε από τον μακαριστό Στέλιο Πισή και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Παράκληση» της Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού το 2014. Αναδημοσιεύεται εις μνήμην του. Ο Θεός να τον αναπαύσει!

Twitter